ANNE BEKÇİLİĞİ

Geçtiğimiz 50 yıl içerisinde babaların, ev içi katılım ve çocukların gelişimindeki rolü daha iyi anlaşılmaya başlanmıştır. Bu değişim ile çocukların gelişiminde yapılan araştırmalar da yeni bir boyut kazanmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda; gelişim sürecinde babaları ile etkileşimleri yüksek olan çocukların duygusal açıdan daha dengeli, özgüvenli, iletişim ve problem çözme becerileri gelişmiş, madde kullanım oranı düşük bireyler oldukları gözlenmiştir. Fakat aile yapısında meydana gelen değişime rağmen ev işleri ve çocuk bakımı denildiğinde akla ilk gelenlerin yine anneler olması şaşırtıcıdır. Kimi çalışmalarda annelerin babalardan daha fazla katılım beklentisi içinde oldukları, kimilerinde ise kadınların daha fazlasını istemedikleri bildiriliyor. Poortman ve Van Der Lippe (2009) çalışmalarında çocuk bakımının yanı sıra temizlik, yemek pişirme gibi evle ilgili görev dağılımında kadınların daha fazla sorumluluk aldıklarını bildiriyor. Dahası kadınların bu görev dağılımından hoşlandıkları, işleri zevk alarak yerine getirdikleri; çünkü ev işlerinin erkekler tarafından daha zor öğrenildiğine ve kalitesiz yapıldığına inandıkları rapor edilmiş. Sözü edilen bu araştırmanın yanı sıra başka çalışmalarda da annelerin eşlerinden çocuk bakımı konusunda daha fazla paylaşım istemedikleri bulgusuna rastlanmıştır. Bu ve benzeri çalışmalardan hareketle annelerin baba-çocuk ilişkisinde düzenleyici ya da ‘bekçi’ rolünü üstleniyor olabileceği düşünülmüş ve ilk olarak, annelerin babalar üzerindeki etkilerini ifade etmek için DeLuccie (1995) tarafından ‘anne bekçiliği’ kavramı kullanılmıştır.   

Anne Bekçiliği; ‘annenin, babayı kısıtlayan ve babanın ev işlerini öğrenmesine engel olan inanç ve tutumları’ olarak tanımlanabilir. Yani, başka bir deyişle, annenin ev işleri ve çocuk bakımı konusunda kendini birinci sorumlu olarak görmesi babanın katılımını önemsememesi veya desteklememesi, baba katılım gösterdiğinde de eleştirel bir tutum içerisinde olmasıdır. İlk başlarda yapılan araştırmalar anne bekçiliğinin baba ve çocuk etkileşimini olumsuz etkilediği gerekçesi ile olumsuz yönlerine odaklanmış olsa da çalışmaların sayısı arttıkça anne bekçiliğinin olumlu etkileri olduğu da belirtilmiştir. Annelerin sergiledikleri tutum ve davranışları eleştirmek ve baba-çocuk etkileşimini engellemek için değil ev işlerini daha iyi öğrenebilmeleri, çocuk ile doğru iletişim şekillerini uygulayabilmeleri için sergilediklerini gösteren çalışmalar olduğu gibi destekleyici bir anne bekçiliğinin anne-baba-çocuk etkileşimini olumlu etkilediğini, babaların çocuk bakımına katılımını artırdığını gösteren çalışmalar da vardır. Peki asıl soru şu: Babalar katılıma daha istekli olduğu halde anneler neden isteksiz?

Bu sorunun birçok cevabı olmakla birlikte ilk söyleyebileceğimiz neden ‘’Toplumsal Cinsiyet Rolleri’’ olabilir. Sahip olunan toplumsal cinsiyet rolleri kurduğumuz aileleri, iletişimleri ve aile yapılarını da etkiliyor. Son yıllarda bu roller değişmeye başlasa da halen ‘’ev kurma, ev düzeni, ev işi, çocuk bakımı’’ gibi işlerin annenin birincil sorumluluğu olduğu düşüncesi yaygındır. Bazı araştırmalarda ise annelerin bu sorumluluklar aracılığı ile kazandıkları ikincil kazançlardan (onay, takdir vb.) vazgeçmek istememelerinin de anne bekçiliği davranışını etkilediği gözlenmiştir.

Anne bekçiliği davranışını etkileyen bir başka faktör ise kadınların, özerkliklerini ve öz saygılarını ev içerisinde buldukları oranda başka alanlarda bulamamalarıdır. Bu görüşe göre kadınlar ev dışındaki yerler kadınların öz saygısını tatmin edici olmadığından ev, kadınların güç ve statüye sahip olduğu ve daha fazla psikolojik ödül algıladığı önemli bir alanı oluşturur. Bu nedenle anneler, ebeveynlik rollerine ve otorite algılarına zarar verebileceği endişesi ile çocuk bakım görevlerini babalarla paylaşma konusunda isteksizdirler, kontrolü rahatlıkla babaya bırakamayabilirler.

Anne Bekçiliği kavramı literatürde yeni yer bulmaya başlayan bir kavram olmakla birlikte henüz ülkemizde bu konu hakkında yeteri kadar çalışmaya ulaşmak mümkün değil. Yapılan çalışmalar arttıkça anne bekçiliği davranışı hakkında daha fazla farkındalık kazanabileceğimizi, dinamiklerini daha iyi anlayabileceğimizi düşünüyorum. Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere!

KAYNAKÇA:

Aktaş, A. G. ve Aydın, A. (2020). Babaların gözünden anne bekçiliği: bir ölçek uyarlama çalışması. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 10(16), 1-26.

Aktaş, A. G. (2017). Anne bekçiliği üzerine bir derleme. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 24(3).

Duman, E. B. ve Aktaş, A. G. (2021). Anne bekçiliğini etkileyen anne özelliklerinin incelenmesi. Nesne Psikoloji Dergisi, 9(22), 801-817.