Ülkemizin ve tüm dünyanın kanayan yarası: Çocuk ihmal ve istismarı. Çocuk ihmal ve istismarı çocuk haklarının ağır ihlalini içeren bir durumdur. Fark etmesi oldukça zor bir durum olan istismar olgusu çocukların yaşamında ve gelişimlerinde ciddi travmalara sebep olur. Genç, yaşlı, öğrenci, ebeveyn, memur, öğretmen, doktor, esnaf... Yaşımız, mesleğimiz ne olursa olsun bu konuda hepimizin üstüne düşen sorumluluklar var. Bu sorumlulukları yerine getirerek çocuklara, çocuklarımıza iyi bir gelecek bırakmaksa boynumuzun borcu. Peki nasıl? İlk adım bilinçli olmak, farkına varmaktır. Şimdi hep birlikte ihmal ve istismar nedir, belirtileri nelerdir bir bakalım.
Çocuğa temel bakımını vermekle yükümlü kimselerin, çocuğun ihtiyaçlarını dikkate almaması veya karşılamaması çocuğun ihmali olarak adlandırılır. Bu ihtiyaçlar beslenme, barınma, güvenlik, sağlık, eğitim ve duygusal gelişimi içeren ihtiyaçlardır. İhmalin fiziksel, eğitimsel ve duygusal olmak üzere 3 türü vardır. Fiziksel İhmal; Beslenme, barınma ve güvenlik gibi temel ihtiyaçların karşılanmaması, uzun süre tanımadığı biriyle çocuğu yalnız bırakmak gibi davranışları barındırırken Duygusal İhmal; çocuğa ihtiyaç duyduğu sevgi ve şefkatten mahrum bırakmak, saldırgan ve şiddet içeren davranışlarını desteklemek veya göz yummak gibi davranışları içerir. Eğitimsel İhmal ise çocuğun okul çağına gelmesine rağmen okula gönderilmemesi, kaçmasına kasten engel olunmaması gibi davranışlar barındırır. İhmaller de istismar gibi fark edilmesi zor davranışlardır. Okul devamsızlığının fazlalığı, bakımsız ve pis görünüm, dilenme, madde kullanımı kesin olmamakla birlikte ihmalin önemli göstergelerindendir. Sosyo-ekonomik düzey ve eğitim seviyesinin düşük olması, bilgi eksikliği, aile içi şiddet, ebeveynlerin madde kullanım ve şiddet öyküsü, sosyal desteğin azlığı çocuk ihmalinde risk faktörlerini oluşturur. İhmal davranışı çocuğun hayatında telafisi zor yaralar açar. Sağlık problemleri, davranış ve iletişim sorunları, madde bağımlılığı, suça karışma, benlik saygısında azalma çocuğun hayatındaki izlerinin bazı örnekleridir.
Çocuk istismarı ise ihmali de içine alan daha geniş bir tanımdır. 0-18 yaş arası çocukların sağlığını, fiziksel ve psiko-sosyal gelişimini tehdit eden bilerek veya bilmeden olumsuz etkiler yaratan her türlü söz ve davranış kalıbı istismar olarak tanımlanır. İstismar da kendi içerisinde 4 türü vardır. Fiziksel İstismar; çocuğun kaza dışı bir sebeple yaralanması ve örselenmesidir. En belirgin ve en kolay fark edilen istismar türüdür. Duygusal İstismar; çocuğun ihtiyaç duyduğu ilgi, sevgi ve şefkatten mahrum bırakılması türlü hakaret ve küfre maruz kalmasıdır. Tanımlanması çok zor olmakla birlikte en sık karşılaşılan türdür. Ekonomik İstismar; çocuğun yaşı ve gelişim özellikleriyle orantılı olmayacak şekilde çalıştırılması, üzerinden kazanç elde edilmeye çalışılmasıdır.
Cinsel İstismar çocuğun yönelik haz duyma amacıyla zorla ya da ikna yolu ile bedeninin kullanılmasını içeren davranışlardır. Sergilenen davranışlar sadece temas yoluyla gerçekleşmez. Çocuğun cinsel organlarına temas ve sevgi objesi haline getirilmesi, yaş bahanesiyle kalabalık ortamlarda üstünün değiştirilmesi, fotoğraflarının paylaşılması, teşhircilik, ilişkiye girme, fuhuşa zorlama ve çocukla birlikte pornografik içeriklerin izlenmesi istismarı içeren davranışlardan bazılarıdır. Cinsel İstismarın birçok belirtisi olmakla birlikte fark edilmesinde en önemli etken ebeveynlerin çocuklarını iyi tanımasıdır. Çocuğunu iyi tanıyan ebeveynler onlarda meydana gelen ufak değişimleri bile fark edebilir ve önlem alabilirler. Çocuğun uyku ve yeme düzeninde ani değişimler, ani korku belirtileri, önceki gelişim dönemlerine ani dönüşler, cinsel oyunlar, içe kapanma, okul başarı ve devamında ani düşüşler kesin olmamakla birlikte istismarın belirtilerindendir.
İstismarcılar genellikle çocukların yakından tanıdığı, güvendiği kişiler olabilirler. Sanılanın aksine yabancı, tanımadık ya da pis görünümlü değillerdir. Aynı zamanda çevrelerine karşı da sevecen, babacan tavırlar sergileyerek çocuğun güvenini kazanmaya gayret ederler. Bununla birlikte istismarcılar çocukları oyun oynama, sevdiği bir yiyecek ile kandırma gibi yolları tercih edebilirler. Çocuklar böyle bir durumla karşı karşıya kaldıklarında kendileri ve ailelerine zarar gelme düşüncesi, suçlanma, inanılmama, dışlanma korkusu sebebiyle söylemekten çekinebilirler. Bu durumu paylaştıklarında ya da ebeveynler bu durumu fark ettiklerinde çocuklara sakin bir tavırla yaklaşmaları çok önemlidir. Yaşanan olayın kendi suçu olmadıklarını söylemeli ve ona inanıldığını hissettirmelidir. Aynı zamanda istismarcı ile aynı ortamda bulunuyorlarsa öncelikle çocuğun güvenliği sağlanmalı ve ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Sonraki adımda aileler gerekli yerlere ihbar etmeli ve çocuğun psikolojik destek almasını sağlamalıdır. İhbar için 155, 156, 183 hatlarını ve ÇİM, UCİM ve Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri ile Sosyal Hizmet Merkezlerine başvurabilirsiniz.
